De Raad als begrotingstoezichthouder

De Afdeling advisering is belast met het onafhankelijk begrotingstoezicht op de naleving van de (Europese) begrotingsregels. Deze taak vloeit voort uit het Verdrag inzake Stabiliteit, Coördinatie en Bestuur (VSCB) en de Wet houdbare overheidsfinanciën. De beoordeling gebeurt door rapportages in het kader van het onafhankelijk begrotingstoezicht, die in beginsel tweemaal per jaar worden uitgebracht, in april en in september op Prinsjesdag. Ook het jaarlijkse advies bij de Miljoenennota vloeit voort uit de Wet houdbare overheidsfinanciën.

Voorjaarsrapportage 2021

In de Voorjaarsrapportage 2021 constateert de Afdeling advisering dat de Nederlandse budgettaire ontwikkelingen naar aanleiding van de coronacrisis in 2020, 2021 en 2022 niet aan alle Europese begrotingsregels voldoen. Door het activeren van de algemene ontsnappingsclausule van het Stabiliteits- en Groeipact (SGP) blijven de overschrijdingen zonder gevolgen. Van de Nederlandse begrotingsregels wordt afgeweken wat betreft de budgettaire gevolgen van de coronapandemie. Tegen deze achtergrond adviseerde de Afdeling advisering voor de nieuwe kabinetsperiode het begrotingsbeleid transparant vast te stellen. Vanuit democratisch perspectief is van belang dat er ‘ankers’ worden geformuleerd op basis waarvan politieke keuzes kunnen worden afgewogen en worden verantwoord. Het vast te stellen nationale begrotingsbeleid moet ook verenigbaar zijn met het Europese begrotingsbeleid.

Septemberrapportage 2021

In de Septemberrapportage 2021 stelde de Afdeling advisering dat begrotingsankers ontbreken, doordat van de begrotingsregels wordt afgeweken door de coronapandemie en omdat een volgend kabinet de begrotingsankers voor de volgende jaren moet vaststellen. Dit bemoeilijkt de uitvoering van het onafhankelijk begrotingstoezicht. De Afdeling advisering concludeerde dat de regering stappen heeft gezet in het transparant presenteren van de begroting, onder meer in de presentatie van de budgettaire gevolgen van de coronapandemie. Ook concludeerde de Afdeling advisering dat de regering stappen heeft gezet bij de naleving van artikel 3.1 van de Comptabiliteitswet en dat de vindbaarheid van de onderbouwing van beleid is verbeterd. Desondanks blijft de kwaliteit van de onderbouwing onvoldoende en is het gebruik door Kamerleden, beperkt. De Afdeling advisering zag in het hervatten van het Europese begrotingsbeleid in het najaar aanleiding om de regering te wijzen op het structurele Nederlandse overschot op de lopende rekening. Zij adviseerde om in samenspraak met de Europese Commissie scherper te analyseren welk deel van het hoge overschot op de lopende rekening geclassificeerd kan worden als onevenwichtigheid.

Advies Miljoenennota 2022

In het Miljoenennota-advies 2022 deed de Afdeling advisering handreikingen aan het parlement om de uitoefening van het budgetrecht te versterken. De Afdeling advisering stelde onder meer voor een Tweede Operatie Comptabel bestel in te zetten om zo het begrotings- en verslagleggingstelsel te moderniseren en om de Miljoenennota voortaan in het voorjaar in te dienen. Het parlement komt dan tijdiger ‘aan de bal’. De Afdeling advisering constateerde dat de coronacrisis verschillen tussen groepen heeft vergroot en bestaande kwetsbaarheden heeft blootgelegd en urgenter gemaakt. Daarmee zag de Afdeling advisering noodzaak voor een nieuw kabinet tot structurele hervormingen en investeringen. Daarbij blijft het zaak oog te houden voor houdbare overheidsfinanciën en is het van belang snel terug te keren naar ordentelijk begrotingsbeleid. In aanvulling op het Miljoenennota-advies 2021 en de Voorjaarsrapportage 2021 adviseerde de Afdeling advisering daarbij rekening te houden met een aantal gezichtspunten.