Twee taken onder één dak
De Raad van State is één van de hoeders van de democratische rechtsstaat. De Afdeling advisering is onafhankelijk adviseur over wetgeving en bestuur en de Afdeling bestuursrechtspraak is hoogste algemene bestuursrechter. Een instituut met twee taken onder één dak, dus met bijzondere kennis, inzicht en ervaring op het brede terrein van rechtsstaat, bestuur en rechtspraak. In die complementariteit ligt ook de meerwaarde van de combinatie van wetgevingsadvisering en rechtspraak binnen één instituut. Bij de diverse taken gaat het om één en dezelfde functie: het waarborgen van de rechtmatigheid en doelmatigheid van het overheidshandelen en het bevorderen van de kwaliteit van de rechtsorde.
Een voorbeeld van de meerwaarde is de gezamenlijke publicatie ‘Digitalisering – wetgeving en bestuursrechtspraak’ die de Raad van State in 2021 uitbracht. Digitalisering speelt een steeds grotere rol in onze samenleving. Ook de overheid maakt meer en meer gebruik van digitalisering; in de dienstverlening, in de opsporing en in de besluitvorming. Digitalisering biedt oplossingen voor maatschappelijke problemen, maar brengt ook risico’s mee. Dat stelt eisen aan onze wetten en regels en dus aan het werk van de wetgever en de bestuursrechter. De wetgever moet waarborgen bieden voor burgers tegen digitalisering. De bestuursrechter moet burgers rechtsbescherming bieden bij algoritmische besluitvorming. Oplossingen voor deze uitdagingen zijn niet eenvoudig. De Raad van State wil met zijn publicatie hieraan een bijdrage leveren. Met een visie op de ontwikkelingen van digitalisering, vanuit zijn expertise als wetgevingsadviseur en hoogste algemene bestuursrechter. Het eerste exemplaar is op 28 juni 2021 aangeboden aan de voorzitter van de Tweede Kamer.
Ook zijn er studies en activiteiten waarin beide Afdelingen samenwerken. Zo is de Raad van State aangesloten bij Europese en internationale verbanden, zoals het Benelux Raden van State-overleg en ACA-Europe, de Vereniging van Europese Raden van State en hoogste bestuursrechtscolleges van de EU. In Koninkrijksverband is er tweejaarlijks overleg tussen de Raad van State van het Koninkrijk en de Raden van Advies van de Caribische koninkrijkspartners. Het doel van dit overleg is collegiale en informele uitwisseling van informatie en standpunten over aangelegenheden van wederzijds belang. Daarbij kan het onder meer gaan over de onderlinge samenwerking en over inhoudelijke thema’s uit de recente adviseringspraktijk.
Daarnaast organiseert de Raad van State rechtsstaatgesprekken. Dit zijn gesprekken in klein verband, waarin de verhouding tussen en de verbinding en samenwerking met andere staatsmachten centraal staat. Hieraan is deelgenomen door vertegenwoordigers van andere Hoge Colleges van Staat, de rechterlijke macht, de politiek, departementen, uitvoeringsorganisaties, media en wetenschap. In 2021 zijn op 24 juni en 16 september rechtsstaatgesprekken gehouden. Daarin is gediscussieerd aan de hand van een aantal stellingen, zoals over de stelling dat de rechter de politiek en overheid niet ‘de wet’ mag voorschrijven en over de stelling dat regering en parlement de wetgevende taak verzaken door te vluchten in kaderwetten, vergaande delegatie en open normen en onvoldoende oog hebben voor de uitvoering. Het vertrouwen als bindmiddel in de rechtsstaat staat op de agenda van het eerstvolgende rechtsstaatgesprek.
Om optimaal gebruik te kunnen maken van de twee taken onder één dak heeft de Raad van State twee interne commissies, die het werk van beide Afdelingen ondersteunen: het Constitutioneel Beraad (CB) en de Commissie voor het recht van de Europese Unie (CrEU). Het CB geeft preadviezen over constitutionele vraagstukken en grondrechten, in het algemeen en in concrete zaken. De CrEU adviseert op verzoek over concrete zaken en (te stellen) prejudiciële vragen op het terrein van het recht van de Europese Unie. Deze kennisgroepen hebben een inventariserende en adviserende rol. De verantwoordelijkheid voor de uiteindelijke adviezen en uitspraken ligt bij de Afdelingen advisering en bestuursrechtspraak zelf.