Constitutioneel recht
Het constitutionele recht is een kennisgebied dat zowel de Afdeling advisering als de Afdeling bestuursrechtspraak raakt. Voor de duiding en uitleg van het constitutionele recht kan binnen de Raad van State het CB worden ingezet. Dit Beraad geeft intern adviezen als er vragen zijn over de toepassing en uitleg van de Grondwet, nationale constitutionele beginselen, het Statuut voor het Koninkrijk, het constitutionele recht van de Europese Unie (waaronder het Handvest van de Grondrechten van de EU), het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) of een van de overige mensenrechtenverdragen waarbij Nederland partij is. In 2021 zijn de volgende thema’s aan de orde geweest.
Eigendomsrecht
Zowel binnen de advisering aan de rechtspraak als in preadviezen aan de afdeling Advisering speelde het eigendomsrecht het afgelopen jaar een belangrijke rol. Wet- en regelgeving kan invloed hebben op het eigendom van burgers, bijvoorbeeld omdat wordt voorzien in mogelijkheden om onder omstandigheden eigendom (deels) af te nemen of doordat de waarde van eigendom door nieuwe regelgeving minder wordt. Zulke maatregelen vormen beperkingen van het eigendomsrecht. Beperkingen van het eigendomsrecht moeten altijd voldoen aan de eisen die daaraan worden gesteld door (onder andere) artikel 1 van het Eerste Protocol bij het EVRM. Dat betekent onder meer dat er een redelijke afweging moet plaatsvinden tussen de rechten van het individu en het algemeen belang.
Recht op gelijke behandeling
Ook het recht op gelijke behandeling en het daarmee samenhangende verbod op discriminatie is een recht dat veelvuldig aan de orde komt bij beide Afdelingen. Soms maakt wet- en regelgeving niet direct onderscheid tussen bepaalde groepen, maar heeft deze indirect wel tot gevolg dat bepaalde groepen anders worden behandeld, bijvoorbeeld omdat ze meer nadeel ondervinden. Gelijke gevallen mogen niet ongelijk behandeld worden als daarvoor geen objectieve rechtvaardiging bestaat. Anderzijds moeten ongelijke gevallen juist ongelijk worden behandeld naar hun mate van ongelijkheid. Dat betekent dat onder omstandigheden een verplichting bestaat om positieve maatregelen te treffen om ervoor te zorgen dat personen die in verschillende posities verkeren, gelijk worden behandeld.
Voorzienbaarheid beperking grondrechten
Grondrechten hebben zelden absolute gelding. Onder omstandigheden mogen zij beperkt worden. Een van de vereisten voor een gerechtvaardigde beperking van rechten in het EVRM is dat deze moet zijn ‘voorzien bij wet’. Dit betekent dat normen die grondrechten beperken voldoende voorzienbaar moeten zijn voor degenen die hierdoor worden geraakt. Wet- en regelgeving moet voldoende duidelijk zijn, zodat burgers in staat zijn om hun gedrag daar op af te stemmen. Het CB heeft zich in 2021 gebogen over de mate waarin open normen in wet- en regelgeving zich verhouden tot het vereiste van voorzienbaarheid. Hoewel dit vereiste niet volledig aan open normen in de weg staat, moet het rechtgevolg van bepaalde regelgeving wel in voldoende mate voor de burger kunnen worden voorzien.