Koninkrijk
De Raad van State is niet alleen de Raad van State van het land Nederland, maar ook de Raad van State van het Koninkrijk. De Raad is zich ervan bewust dat het Koninkrijk niet vanzelfsprekend is, maar dat er inhoudelijk in de band tussen de landen moet worden geïnvesteerd.
Corona
In 2021 werden de ontwikkelingen op Aruba, Curaçao, Sint Maarten, Bonaire, Sint Eustatius en Saba gedomineerd door de aanhoudende coronapandemie. Hoewel met name in de tweede helft van het jaar het toerisme op enkele eilanden zich begon te herstellen, bleef de sociaaleconomische nood hoog. Mede dankzij de samenwerking tussen de eilanden én de samenwerking met Europees Nederland bleef de gezondheidszorg functioneren en konden er bijvoorbeeld snel vaccinatiecampagnes worden uitgevoerd. Nederland droeg waar nodig ook financieel bij aan bijvoorbeeld de eilandelijke voedselbanken en gaf daarmee een concrete en positieve invulling aan de door Koningin Wilhelmina eind 1942 geformuleerde koninkrijksgedachte: ‘steunend op eigen kracht, doch met de wil elkander bij te staan’.
Voorstel ingetrokken voor een Rijkswet Koninkrijksgeschillen
In september 2021 trok de staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties het wetsvoorstel in om te komen tot een Rijkswet Koninkrijksgeschillen. De staatssecretaris constateerde dat er geen draagvlak (meer) bestond in de Caribische landen. Het voorstel was eerder, na een intensief debat en verschillende amendementen, met brede steun door de Tweede Kamer aangenomen in aanwezigheid van Caribische gedelegeerden. Aan de vooravond van de behandeling in de Eerste Kamer tekenden de delegaties van de Staten van Aruba, Curaçao en Sint Maarten echter verzet aan tegen het voorstel. De bezwaren van de delegaties raakten de kern van het voorstel: de vraag of de rijksministerraad in uitzonderlijke gevallen van een oordeel van de geschilinstantie zou mogen afwijken. Het ingetrokken wetsvoorstel beoogde uitvoering te geven aan artikel 12a van het Statuut voor het Koninkrijk. Daarin staat dat in een Rijkswet voorzieningen worden getroffen voor de behandeling van geschillen tussen het Koninkrijk en de landen. Overigens had de Afdeling advisering kritisch geadviseerd over het oorspronkelijke wetsvoorstel. Over het amendement waarmee een nieuwe Afdeling binnen de Raad in het leven zou worden geroepen, had de Raad in een consultatieadvies negatief geoordeeld. Artikel 12a verplicht het Koninkrijk nog steeds om te komen tot een geschillenregeling. Het is jammer dat de landen na twaalf jaar feitelijk weer terug zijn bij af. De Raad van State is echter wel van mening dat een regeling zonder draagvlak, en die dus in zichzelf al een geschil is, weinig effectief zal zijn. Wellicht kunnen de landen nu eerst nagaan welke bestaande regelingen er al zijn, hoe deze in de praktijk functioneren en welke lessen daaruit kunnen worden getrokken voor een algemene regeling.
Ingrijpen van de Koninkrijksregering in Curaçao
De Afdeling advisering van de Raad van State van het Koninkrijk adviseerde in 2021 meerdere keren over de bevoegdheden van de Koninkrijksregering. In maart 2021 deed zij dat over het voorgenomen ingrijpen van de Koninkrijksregering in Curaçao. Door een boycot van de oppositieleden konden de geloofsbrieven van een gekozen kandidaat van de Staten niet worden onderzocht. Hierdoor werd het functioneren van de volksvertegenwoordiging onmogelijk gemaakt. De Koninkrijksregering gaf door middel van een algemene maatregel van rijksbestuur de gouverneur de opdracht het onderzoek naar de geloofsbrieven over te nemen. De Afdeling advisering vond deze maatregel noodzakelijk, omdat de deugdelijkheid van het bestuur in het geding kwam. En zij vond de maatregel proportioneel, omdat minder ingrijpende maatregelen geen soelaas hadden geboden.
Rijkswet Caribisch orgaan voor hervorming en ontwikkeling
Ook over voorstellen die de balans tussen de autonomie van de landen en de bevoegdheden doen verschuiven is in 2021 geadviseerd. Deze voorstellen hielden verband met de financiële steunverlening van Nederland aan Aruba, Curaçao en Sint Maarten naar aanleiding van de coronapandemie. De daaraan gekoppelde voorwaarden betekenen dat de bevoegdheden van het Koninkrijk, en Nederland als grootste land daarin, op bepaalde terreinen zijn uitgebreid. Over de Rijkswet Caribisch orgaan voor hervorming en ontwikkeling (COHO) en de nota van wijziging die voor advies werden voorgelegd, heeft de Afdeling advisering opgemerkt dat het vanzelfsprekend is dat de liquiditeitssteun gekoppeld wordt aan een hervormingsprogramma. Daarbij vroeg zij aandacht voor het belang van eigen verantwoordelijkheid en probleemeigenaarschap van de Caribische landen bij het uitvoeren van hervormingen. In februari 2022 bereikten de regeringen van de vier landen van het Koninkrijk overeenstemming over de COHO-voorstellen, waarna de parlementaire behandeling is begonnen.
Symposium op Koninkrijksdag
Op woensdag 15 december 2021 organiseerde de Raad van State een hybride mini-symposium over de ontwikkeling van het ambt van Gouverneur in de Caribische landen. Deze bijeenkomst stond niet alleen in het teken van de jaarlijkse viering van Koninkrijksdag, maar werd ook georganiseerd vanwege het afscheid van voormalig gouverneur mr. Frits Goedgedrag als staatsraad in buitengewone dienst bij de Afdeling advisering. De bijeenkomst was zowel in Europees Nederland als in de Cariben te volgen, wat door honderd belangstellenden ook werd gedaan.
Samenwerking binnen het Koninkrijk
Afdeling bestuursrechtspraak
De Afdeling bestuursrechtspraak werkt nauw samen met het Gemeenschappelijk Hof van Justitie van Aruba, Curaçao, Sint Maarten en van Bonaire, Sint Eustatius en Saba. Dat betekent dat zij bijstand verleent bij het afdoen van bestuursrechtelijke zaken in hoger beroep op grond van de verschillende Landsverordeningen administratieve rechtspraak. Het Gemeenschappelijk Hof van Justitie wordt gevormd door een president en de overige leden en plaatsvervangende leden. Voor de samenwerking is een aantal leden van de Afdeling bestuursrechtspraak benoemd tot plaatsvervangend lid van het Hof. Voor de ondersteuning is een ervaren jurist van de directie Bestuursrechtsprak gedetacheerd bij het Gemeenschappelijk Hof.
Afdeling advisering
De samenwerking van de Afdeling advisering met de drie Caribische Raden van Advies vond in 2021 telefonisch of online plaats. In het bijzonder de staatsraden van het Koninkrijk vormden daarbij de linking pin tussen de eilanden en Den Haag.