Overige onderwerpen

Het aantal prejudiciële verwijzingen wisselt van jaar tot jaar. In 2024 heeft de Afdeling bestuursrechtspraak in drie zaken prejudiciële vragen gesteld aan het Europese Hof van Justitie in Luxemburg.

Vanuit de directie Bestuursrechtspraak is in 2024 een jurist gedetacheerd bij de onderzoeksdirectie van het Europese Hof van Justitie in Luxemburg. Daarnaast zijn in 2024 een staatsraad en een jurist gedetacheerd bij het Gemeenschappelijk Hof van Justitie van Aruba, Curaçao, Sint Maarten en van Bonaire, Sint Eustatius en Saba, gevestigd op Curaçao in Willemstad.

Een procespartij die meent dat een staatsraad vooringenomen is of die schijn heeft gewekt, kan een wrakingsverzoek doen. In de procedure die daarop volgt, onderzoekt de wrakingskamer of er feiten of omstandigheden zijn die, objectief bezien, de conclusie rechtvaardigen dat de staatsraad bevooroordeeld is of de schijn daarvan heeft gewekt. Is dat het geval, dan wordt het wrakingsverzoek toegewezen en wordt de staatsraad vervangen. Bij die beoordeling geldt als uitgangspunt dat een rechter uit hoofde van zijn of haar aanstelling wordt vermoed onpartijdig te zijn.

Een wrakingsverzoek leidt niet altijd tot een beslissing van de wrakingskamer. Niet alleen kan een wrakingsverzoek voordat een beslissing is genomen worden ingetrokken, ook kan de staatsraad berusten in de wraking. In de kern geeft de staatraad daarmee aan dat hij of zij inziet waarom de wrakende procespartij enige vrees heeft voor (de schijn van) partijdigheid. Na een berusting wordt de zaak overgenomen door een andere staatsraad en volgt geen beslissing meer op het verzoek. Dat is dan niet meer nodig.

In 2024 heeft de wrakingskamer dertig wrakingsverzoeken ontvangen. Daarbij is het meermalen voorgekomen dat in één zaak meerdere wrakingsverzoeken zijn gedaan. Vijftien van deze wrakingsverzoeken waren afkomstig van twee personen, zeven respectievelijk acht verzoeken.

In drie wrakingsverzoeken is berust door de staatsraad. Op die verzoeken is geen beslissing meer genomen. Drie wrakingsverzoeken zijn ingetrokken voordat een beslissing was genomen. Negen keer is het wrakingsverzoek buiten behandeling gelaten. Dat hing samen met het ontbreken van wrakingsgronden, of omdat inmiddels uitspraak in de bodemzaak was gedaan, of omdat geen nieuwe feiten of omstandigheden werden aangevoerd na een eerder verzoek, of omdat misbruik werd gemaakt van het wrakingsmiddel.

Misbruik wordt alleen tegengeworpen wanneer er een duidelijk patroon zichtbaar is van herhaalde wrakingsverzoeken op dezelfde gronden tegen dezelfde staatsraden of leden van de wrakingskamer, nadat al een beslissing is genomen. In zeven gevallen ging het verzoek over een procesbeslissing, zoals het weigeren van uitstel of het toelaten van een nieuw stuk. Wraking vanwege een procesbeslissing is alleen aan de orde als er zeer uitzonderlijke omstandigheden spelen. Daarvan is niet gebleken. Negen wrakingsverzoeken zijn na een inhoudelijke beoordeling afgewezen, omdat van (de schijn van) vooringenomenheid niet is gebleken.

In een verschoningsprocedure wordt een staatsraad, veelal op eigen verzoek, vervangen door een collega, om iedere schijn van partijdigheid op voorhand weg te nemen. De Afdeling bestuursrechtspraak hanteert een ruim verschoningsbeleid waarbij rekening wordt gehouden met de voormalige werkkring en nevenactiviteiten van de staatsraad en die van zijn of haar familieleden.

Naast de verschoningsgronden die al bij het plannen van de zittingen wordt gehanteerd, is er in 2024 in vijf procedures een beslissing tot verschoning genomen. Hierdoor zijn staatsraden die al waren ingedeeld voor een zitting, alsnog vervangen door een collega.