De grote kamer in 10 vragen

1. Wat is een grote kamer?

Een grote kamer is een kamer van vijf rechters die een (hoger)beroepszaak behandelt en daarin uitspraak doet.

2. Wie bepaalt dat een zaak door een grote kamer wordt behandeld?

Volgens de wet kan een meervoudige kamer (met drie rechters) een zaak verwijzen naar de grote kamer (met vijf rechters). Verwijzing naar een grote kamer gebeurt in de praktijk door de meervoudige kamer, maar altijd in overleg met de voorzitter van de Afdeling bestuursrechtspraak en de presidenten van de andere hoogste bestuursrechtcolleges. Dat is wenselijk en noodzakelijk, omdat de grote kamer wordt samengesteld uit rechters van verschillende rechtscolleges. De wet laat toe dat een grote kamer ook wordt ingezet voor interne rechtseenheid, dat wil zeggen om rechtseenheid te bereiken binnen de kamers van één rechtscollege. Maar de afspraak is nu om alleen naar een grote kamer te verwijzen bij rechtsontwikkeling en rechtseenheid tussen twee of meer hoogste bestuursrechtcolleges.

3. Wie bepaalt de samenstelling van de grote kamer bij de Afdeling bestuursrechtspraak?

De bezetting van een grote kamer wordt in overleg samengesteld. De voorzitter van de Afdeling bestuursrechtspraak heeft daarin een belangrijke rol. Als de te behandelen rechtsvraag slechts speelt bij twee rechtscolleges, dan nemen ook alleen rechters van die twee colleges deel aan de grote kamer. Bijvoorbeeld in de zaak over bestuursdwang: aan die grote kamer is deelgenomen door drie staatsraden van de Afdeling bestuursrechtspraak en twee raadsheren van het College van Beroep voor het bedrijfsleven. Raadsheren van de Hoge Raad nemen ook deel aan de grote kamer, maar alleen in (hoger)beroepszaken die aanhangig zijn bij de Afdeling bestuursrechtspraak. Raadsheren van de Hoge Raad nemen niet deel aan een grote kamer bij de Centrale Raad van Beroep of het College van Beroep voor het bedrijfsleven. De reden daarvoor is dat van (sommige) uitspraken van die colleges cassatieberoep openstaat op de Hoge Raad.

4. Wanneer gaat een zaak naar een grote kamer?

De wet geeft als criterium dat het wenselijk moet zijn uit oogpunt van rechtsvorming en rechtseenheid. Bij rechtsvorming gaat het om de (verdere) ontwikkeling van een begrip of leerstuk, zoals over de vraag of een wet in formele zin door de rechter kan worden getoetst aan een algemeen rechtsbeginsel, zoals het evenredigheidsbeginsel. Bij rechtseenheid gaat het om het beëindigen of voorkomen van uiteenlopende rechtspraak tussen de hoogste bestuursrechtcolleges, zoals bij de uitleg van de redelijke termijn van artikel 6 van het EVRM.

5. Kan een gerechtshof ook een grote kamer instellen?

Nee. Een meervoudige kamer van de belastingsector van een gerechtshof kan de behandeling van een belastingzaak niet verwijzen naar een grote kamer bij dat hof. De wet verbiedt dat. De reden daarvoor is dat een gerechtshof in belastingzaken niet de hoogste bestuursrechter is. Van arresten van een gerechtshof kan namelijk cassatieberoep worden ingesteld bij de Hoge Raad.

6. Nemen alle hoogste bestuursrechtcolleges steeds deel aan een grote kamer?

Nee. Soms zijn maar twee colleges vertegenwoordigd in een grote kamer, zoals in de zaak over het besluit tot weigering van bestuursdwang, waarin de Afdeling bestuursrechtspraak op 28 oktober 2020 uitspraak deed. Soms drie colleges, zoals in de zaak over het belanghebbende-begrip, waarin de Centrale Raad van Beroep op 5 maart 2019 uitspraak heeft gedaan. En soms alle vier de rechtscolleges, zoals in de zaak bij de Afdeling bestuursrechtspraak over de status van de bestuurlijke waarschuwing, waarin op 2 mei 2018 uitspraak is gedaan.

7. Welke rechters nemen deel aan de uitspraken van de grote kamer?

Tot nu toe hebben ruim dertig rechters deelgenomen aan uitspraken van een grote kamer. Aan de uitspraken van de grote kamer is het vaakst deelgenomen door de rechters Simons (12 keer), Van Ettekoven (8 keer), Polak en Venema (7 keer), Borman (6 keer) en Van Zutphen (5 keer).

8. Wordt na een conclusie altijd uitspraak gedaan door een grote kamer?

Nee. Soms wordt na een conclusie uitspraak gedaan door een meervoudige kamer, dat wil zeggen een kamer met drie rechters. Zie bijvoorbeeld de uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak van 17 augustus 2022 over de Afsluitingsregeling/kinderpardon, die is gedaan na een conclusie van de advocaat-generaal Widdershoven.

9. Doet de grote kamer ook uitspraken zonder voorafgaande conclusie?

Ja, dat is al diverse keren gebeurd. Zie bijvoorbeeld de uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak van 2 augustus 2017 over de ‘knip’, de bevoegdheidsverdeling tussen de bestuursrechter en de burgerlijke rechter.

10. Hoeveel uitspraken heeft een grote kamer tot nu toe gedaan?

Tot januari 2023 zijn er 26 uitspraken gedaan door grote kamers, waarvan 21 door grote kamers bij de Afdeling bestuursrechtspraak, drie bij de Centrale Raad van Beroep en twee bij het College van Beroep voor het bedrijfsleven. De uitspraken van de grote kamer staan met volledige tekst op de website van de Raad van State en op www.rechtspraak.nl.