Advies over Modernisering Coördinatiewet uitzonderingstoestanden

Inhoud wetsvoorstel

De huidige geopolitieke situatie toont eens te meer aan dat het noodzakelijk is om voorbereid te blijven op verschillende conflicten waarin Nederland, ook op het eigen grondgebied, betrokken kan worden. Het staatsnoodrecht geeft de juridische kaders om met noodsituaties om te gaan. De regering wil het staatsnoodrecht moderniseren en stelt daarom drie wijzigingen voor van de Coördinatiewet uitzonderingstoestanden: 1) Schrappen van de zogenoemde beperkte noodtoestand; 2) Afkondigen van de noodtoestand en het in werking treden van noodbepalingen in één besluit; en 3) Beperken van de noodtoestand tot het Europese deel van Nederland of tot (delen van) Caribisch Nederland.

Staatsnoodrecht

Er bestaan verschillende vormen van staatsnoodrecht die afhankelijk van de omstandigheden kunnen worden gebruikt. De minst zware vorm van staatsnoodrecht is de zogenoemde separate toepassing van noodbepalingen. De regering kan dit inzetten wanneer zich een noodsituatie voordoet die vraagt om de inzet van een beperkt aantal noodbevoegdheden, bijvoorbeeld om de bevolking te verplaatsen bij een ramp of crisis. Als meer noodbevoegdheden nodig zijn, moet de noodtoestand worden afgekondigd. De regering kan dan kiezen voor de zogenoemde beperkte of de algemene noodtoestand. De beperkte noodtoestand geeft de regering iets meer ruimte om noodbevoegdheden in te zetten dan separate toepassing. De algemene noodtoestand biedt de regering nóg meer ruimte daarvoor.

Verschillen

De noodbevoegdheden die in het geval van separate toepassing kunnen worden ingezet, zijn in verschillende wetten opgenomen. Onderling verschillen deze bepalingen sterk, bijvoorbeeld in de manier waarop het parlement bij de inzet ervan wordt betrokken. Deze verschillen tussen de noodbepalingen zijn niet altijd goed verklaarbaar en kunnen de effectieve werking van het staatsnoodrecht bemoeilijken. Daarom moet er volgens de Afdeling advisering bij de modernisering van het staatsnoodrecht ook aandacht zijn voor de coherentie en consistentie van dat stelsel als geheel. Dat vraagt inzet van verschillende bewindspersonen om bepalingen in verschillende wetten goed op elkaar af te stemmen en waar nodig gelijk te trekken.

Uitroepen noodtoestand

Het wetsvoorstel regelt dat de beperkte noodtoestand wordt geschrapt. Daardoor blijft alleen de algemene noodtoestand over. De Afdeling advisering vindt het schrappen van de beperkte noodtoestand vanwege de beperkte meerwaarde op zichzelf begrijpelijk. Wel kan dat onbedoeld als gevolg hebben dat noodsituaties eerder via separate toepassing worden aangepakt, terwijl de situatie daar eigenlijk te ernstig voor is. De regering ziet namelijk vooral het separaat toepassen van noodbepalingen als alternatief voor de beperkte noodtoestand en voelt grote terughoudendheid voor het uitroepen van een noodtoestand. Het uitroepen van de noodtoestand kan in bepaalde gevallen echter nodig en ook gerechtvaardigd zijn.

Tot slot wijst de Afdeling advisering erop dat de lijst met noodbepalingen die bij een noodtoestand kunnen worden ingeroepen, op onderdelen verouderd en onvolledig is. Het is bij de modernisering van belang dat de noodbepalingen die bij een noodtoestand kunnen worden ingezet correct en volledig zijn opgesomd.