Samenvatting advies bij wijziging wetsvoorstel bevorderen integriteit en functioneren decentraal bestuur

Inhoud nota van wijziging

De nota van wijziging voegt aan het wetsvoorstel tot bevordering van de integriteit en het functioneren van het decentraal bestuur een onderdeel toe. Kern is dat decentrale bestuursorganen verplicht worden onderzoek te doen naar de integriteit van bestuurders voordat zij worden benoemd. Het is de bedoeling deze screening in te voeren voor de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2022.

De Afdeling advisering onderschrijft het belang van een integer openbaar bestuur voor onze democratische rechtsstaat. Het screenen van kandidaat-bestuurders op integriteit wordt in een deel van het decentraal bestuur al gedaan. De Afdeling advisering begrijpt dat het doel van een wettelijke regeling zou kunnen zijn om ordening in deze praktijk aan te brengen en die te voorzien van specifieke waarborgen bijvoorbeeld ter bescherming van de persoonlijke levenssfeer.

Veel onduidelijk

De nota van wijziging regelt echter nauwelijks iets over de inhoud, reikwijdte en procedure van de voorgestelde risicoanalyse. In plaats van duidelijkheid te scheppen, roept de nota van wijziging vooral vragen op, onder meer over de impact op de bestuurlijke verhoudingen, op gemeentelijk niveau tussen de raad, de burgemeester, het college van B&W en eventuele externe partijen. Zo is de rolverdeling tussen deze partijen onduidelijk en bestaat het gevaar dat de risicoanalyse als politiek instrument zal worden gebruikt. Ook is onduidelijk hoe de vertrouwelijkheid gewaarborgd kan worden als de gemeenteraad in de openbaarheid moet beraadslagen over de benoeming van wethouders.

Rechtszekerheid

Deze onduidelijkheden klemmen te meer nu kandidaat-bestuurders op basis van deze nota van wijziging niet kunnen weten wat van hen gevraagd zal worden en welke waarborgen gelden. Dat doet afbreuk aan de rechtszekerheid. Daarbij moet bedacht worden dat de voorgestelde risicoanalyse een potentieel ingrijpend instrument is met een hoog afbreukrisico voor betrokkenen. Door vrijwel alles over te laten aan de gemeenten zelf, is niet te overzien hoe het voorstel in de praktijk gaat werken.

Persoonlijke levenssfeer

De voorgestelde risicoanalyse veronderstelt een onderzoek dat de persoonlijke levenssfeer raakt en waarbij persoonsgegevens worden verwerkt. Daarmee maakt het inbreuk op de persoonlijke levenssfeer van artikel 10 van de Grondwet. Nu geen sprake is van een specifiek omschreven wettelijke grondslag, is er spanning met dit grondrecht en met het legaliteitsbeginsel. Er is immers niet of nauwelijks geregeld tot hoever de risicoanalyse mag gaan en aan welke inhoudelijke en procedurele voorwaarden die is verbonden. Uit de toelichting en de consultatiereacties blijkt dat er onvoldoende tijd is om een en ander te regelen voor de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2022. Daarom adviseert de Afdeling in elk geval op dit moment van de nota van wijziging af te zien.

Samenhang met wetsvoorstel

De regering wil deze nota van wijziging samen met het al ingediende wetsvoorstel verder in procedure te brengen. Gelet op de fundamentele bezwaren die de Afdeling advisering heeft bij deze nota van wijziging bestaat het risico dat hierdoor de behandeling van het wetsvoorstel vertraging oploopt en niet in werking treedt voor de komende gemeenteraadsverkiezingen. Dit kan tot gevolg hebben dat kandidaat-wethouders geen verklaring omtrent het gedrag hoeven te overleggen zoals in dat wetsvoorstel is voorgeschreven. De Afdeling advisering geeft dan ook in overweging om het wetsvoorstel los te koppelen van deze nota van wijziging.

Gegeven de fundamentele bezwaren, adviseert de Afdeling advisering de nota van wijziging niet bij de Tweede Kamer in te dienen. Dat advies heeft de minister nu dus overgenomen.