Advies over amendementen bij wetsvoorstel over verboden functiecombinaties voor rechters
De Afdeling advisering van de Raad van State heeft op 4 september 2024 haar advies vastgesteld over twee amendementen bij het wetsvoorstel om de Wet op de rechterlijke organisatie en enkele andere wetten te wijzigen in het belang van integere, onafhankelijke en onpartijdige rechtspraak. Het advies is op 9 september 2024 openbaar gemaakt en gepubliceerd op de website van de Raad van State.
Wetsvoorstel en amendementen
De regering heeft een wetsvoorstel ingediend dat onder meer bepaalt dat het ambt van rechter niet kan worden gecombineerd met het lidmaatschap van de Tweede Kamer, de Eerste Kamer en het Europees Parlement. Met het wetsvoorstel wil de regering de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechter verder versterken. Bij de behandeling van dit wetsvoorstel zijn amendementen ingediend om het verbod op de combinatie van functies uit te breiden. Met hun amendementen willen de Kamerleden Helder (BBB) en Vondeling (PVV) dat rechters ook geen lid kunnen zijn van provinciale staten, gemeenteraden en algemene besturen van waterschappen. Daarmee willen zij (de schijn van) belangenverstrengeling voorkomen en onpartijdigheid binnen de rechtspraak en de scheiding van de machten verder versterken. De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties staat afwijzend tegenover de amendementen en heeft de Afdeling advisering hierover om advies gevraagd.
Machtenscheiding
De Afdeling advisering merkt in haar advies op dat hier verschillende constitutionele uitgangspunten een rol spelen: het beginsel van machtenscheiding, de objectieve onpartijdigheid van de rechter en het passief kiesrecht. De vraag is wat deze uitgangspunten met zich meebrengen en hoe ze zich precies tot elkaar verhouden. Uit uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens blijkt niet dat de vereiste onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechter dwingen tot een verbod zoals de amendementen voorstellen. Tegelijkertijd is een verbod op de functiecombinatie van rechter en decentrale volksvertegenwoordiger niet per se ontoelaatbaar. Zo kennen enkele ons omringende landen ook zo’n wettelijk verbod.
Beperking van het passief kiesrecht
De amendementen vormen een aanzienlijke beperking van het passief kiesrecht. Onder meer omdat er veel decentrale volksvertegenwoordigers zijn, gaat de beperking in de amendementen verder dan de beperking in het wetsvoorstel van de regering. Zo’n vergaande maatregel moet overtuigend worden gemotiveerd. Dat hebben de Kamerleden niet gedaan in hun toelichting bij de amendementen.
Bestaande waarborgen
De combinatie van rechter en volksvertegenwoordiger op decentraal niveau vraagt een andere afweging dan de combinatie van rechter en volksvertegenwoordiger op nationaal niveau. Daarnaast bestaan er al waarborgen die de schijn van partijdigheid op dit punt moeten voorkomen. Tot nu toe is niet gebleken dat deze regelingen in de praktijk zodanig tekortschieten dat een algemeen wettelijk verbod nodig is. Daarom moet volgens de Afdeling advisering terughoudend worden omgegaan met het regelen van onverenigbaarheden die verder gaan dan het wetsvoorstel van de regering.
Lees hier het hele advies van de Afdeling advisering.