Voorlichting over de huidige verkenningsfase in de kabinetsformatie
De Afdeling advisering van de Raad van State heeft op verzoek van de Tweede Kamer een zogenoemde voorlichting uitgebracht over de huidige verkenningsfase in de kabinetsformatie. De Tweede Kamer wilde weten langs welke modaliteiten de verkenningsfase kan worden ingevuld en afgebakend en welke aandachtspunten en voor- en nadelen zijn verbonden aan de verschillende functionarissen die in de evaluatie van de kabinetsformaties 2021/2022 zijn genoemd ten aanzien van de verkenning. Tot slot vroeg de Tweede Kamer welke aanbeveling de Afdeling advisering verder kan doen over de inrichting van de verkenningsfase. De Afdeling advisering heeft de voorlichting op 12 oktober 2023 openbaar gemaakt en gepubliceerd op de website van de Raad van State.
Wat kenmerkt de verkenningsfase?
De verkenningsfase is een korte, kwetsbare maar ook belangrijke periode aan het begin van de kabinetsformatie. Deze fase begint meteen na de verkiezingen en loopt tot aan het moment dat de nieuwe Tweede Kamer een debat houdt over de verkiezingsuitslag. Dit is een periode van minimaal 14 tot maximaal 21 dagen. Tijdens deze fase wordt de verkiezingsuitslag definitief, daarna treedt de oude Kamer af en treedt de nieuwe Kamer aan. Het is de taak van de verkenner om na de verkiezingen rust te creëren, transparantie te waarborgen en te zorgen voor een gelijk speelveld. Dit laatste betekent dat alle partijen, zeker ook de kleinere en nieuwe fracties, op gelijke voet hun stem kunnen laten horen. Een goed verloop van de verkenningsfase vraagt om een aantal duidelijke spelregels. Onder meer uit het rapport van de evaluatiecommissie 2021/2022 komt naar voren dat het ontbreken daarvan als een gemis wordt ervaren. De behoefte aan duidelijke spelregels is begrijpelijk: een geordende verkenningsfase is essentieel om de nieuwe Tweede Kamer in staat te stellen meteen na haar aantreden een goed debat te voeren.
Wat is de taak van de verkenner?
De kenmerken van de verkenningsfase brengen mee dat de taak van de verkenner beperkt moet zijn. Concreet is het de taak van de verkenner om te inventariseren hoe de beoogde fractievoorzitters de verkiezingsuitslag interpreteren en na te gaan welke richting zij in de kabinetsformatie zouden willen volgen. Maar ook om de mogelijkheden te verkennen die fractievoorzitters zien voor politieke samenwerking in een te vormen kabinet en na te gaan uit welke politieke groepering(en) de informateur(s) zouden moeten komen en wie daarvoor in aanmerking zouden komen. De verkenningsopdracht kan geen betrekking hebben op de politieke of beleidsmatige inhoud van (delen van) een te sluiten regeerakkoord of op mogelijke toekomstige posities van bepaalde personen.
Wie kunnen verkenner zijn?
Bij de vraag wie als verkenner moet optreden zijn er twee hoofdopties: 1. per kabinetsformatie een verkenner aanwijzen op basis van vooraf bepaalde vaste criteria (een persoon) of 2. de verkenningstaak opdragen aan een vaste functionaris (een bestaand ambt). Beide opties hebben voor- en nadelen. Zij zijn beide vanuit staatsrechtelijk oogpunt toelaatbaar. Het is van wezenlijk belang dat er een duidelijke en transparante procedure komt waarin de positie van alle fracties gelijkelijk is gewaarborgd. De aanwijzing van een persoon als verkenner heeft vanuit dit perspectief als risico dat in de cruciale beginfase geen sprake is van een gelijk speelveld. In die situatie is onduidelijk hoe de keuze van de verkenner en de formulering van de opdracht tot stand komen, wie feitelijk bij die keuze betrokken zijn geweest en op welke wijze. In dat licht kan de Afdeling advisering zich goed voorstellen dat de Kamer de functie van verkenner toe zou kennen aan een vast ambt. Het is aan de Tweede Kamer om een keuze te maken. Om de duidelijkheid van het proces te vergroten, kan deze keuze op hoofdlijnen dan worden vastgelegd in het Reglement van Orde van de Tweede Kamer.
Lees hier de hele tekst van de voorlichting van de Afdeling advisering van de Raad van State.