Voorlichting over toezicht op fracties en individuele politici

Onafhankelijkheid en integriteit

Kamerleden hebben grondwettelijk een beschermde positie vanwege het direct democratisch mandaat dat zij van de kiezer hebben gekregen. Het is aan kiezers om aan te geven hoe zij het functioneren van een Kamerlid waarderen. Bovendien is deze onafhankelijkheid een noodzakelijke voorwaarde voor de machtenscheiding tussen regering en parlement. Kamerleden worden zo beschermd tegen politieke beïnvloeding door de regering of een parlementaire meerderheid. De mogelijkheden voor het houden van onafhankelijk, extern toezicht zijn in de Grondwet dan ook beperkt. Toch zijn er voor Kamerleden regels die hun functioneren normeren. Dat gebeurt ofwel via (gedrags)regels die de Tweede en Eerste Kamer zelf stellen, ofwel via regels die in de wet zijn opgenomen.

Gedragsregels

De Eerste en Tweede Kamer hebben in hun reglementen van orde en hun gedragscodes integriteitsnormen opgenomen. Beide Kamers gaan daar soms verschillend mee om. Voor leden van beide Kamers bestaat een registratieverplichting voor geschenken en giften met een hogere waarde dan € 50. De Kamers houden zelf toezicht op de naleving van de integriteitsnormen. Zo kan de Tweede Kamer een lid berispen of voor de duur van ten hoogste een maand schorsen. De Eerste Kamer legt geen formele sancties zoals een schorsing op. Volgens de Afdeling advisering kan het toezicht op (buitenlandse) financiële beïnvloeding worden versterkt door de gedragsregels van beide Kamers aan te scherpen of verder te harmoniseren. Ook gedragsregels voor fracties zijn in dat verband van belang, om te voorkomen dat bestaande regels voor de ontvangst of registratie van giften door partijen en Kamerleden via fracties ontweken kunnen worden.

Wettelijke integriteitsregels

Daarnaast bevat de Grondwet op enkele plekken de mogelijkheid om wettelijke eisen te stellen aan het functioneren van Kamerleden. Vanwege de onafhankelijke positie van Kamerleden zijn die mogelijkheden beperkt en is extern toezicht door bijvoorbeeld de Nederlandse Autoriteit politieke partijen niet mogelijk. Wat wel kan is dat integriteitsregels als voorwaarde worden gesteld aan de verstrekking van een financiële vergoeding aan Kamerleden. Maar dat verdient wel zorgvuldige overweging. Een eventuele lagere financiële vergoeding aan een Kamerlid moet namelijk wel in verhouding zijn met de ernst van de integriteitsschending en mag geen wezenlijke belemmering vormen voor het functioneren als Kamerlid. Ook strafrechtelijke vervolging is soms een mogelijkheid, al lijkt dat in de praktijk een minder effectief middel te zijn om corruptie te bestrijden.

Conclusie

De zelfstandige positie van volksvertegenwoordigers is een noodzakelijke voorwaarde voor het functioneren van de democratische rechtsstaat. Er zijn daarom niet veel mogelijkheden om toezicht te houden op het functioneren van Kamerleden. De vraag of dit anders moet, is voornamelijk een politieke afweging en die afweging ligt allereerst bij de Kamers zelf. Van de uitbreiding van de juridische toezichtsmogelijkheden moeten overigens geen overdreven verwachtingen worden gekoesterd. Het bevorderen van de integriteitscultuur is namelijk niet slechts een vraag naar het aanvullen van bestaande regels maar vooral iets wat onderwerp moet zijn van een continu debat tussen Kamerleden.