Samenvatting advies initiatiefwetsvoorstel strafbaarstelling conversiehandelingen

Gepubliceerd op 30 januari 2023

De Afdeling advisering van de Raad van State heeft op 27 januari 2023 het advies vastgesteld over het initiatiefwetsvoorstel van de Tweede Kamerleden Van der Laan, Van der Woude, De Hoop, Westerveld, Kwint en Van Esch over de strafbaarstelling van conversiehandelingen. Het advies is op 30 januari 2023 openbaar gemaakt en gepubliceerd op de website van de Raad van State.

Doel wetsvoorstel

De initiatiefnemers willen met het wetsvoorstel kinderen en volwassenen in een kwetsbare positie beschermen tegen schadelijke gevolgen van conversiehandelingen. Conversiehandelingen zijn handelingen die bedoeld zijn om iemands seksuele gerichtheid of genderidentiteit te veranderen of te onderdrukken. Een voorbeeld is de zogenoemde ‘homogenezingstherapie’. De initiatiefnemers hebben geen totaalverbod op conversiehandelingen voor ogen. Zij stellen voor om het verrichten van conversiehandelingen voor bepaalde groepen en situaties (kinderen en volwassenen in een kwetsbare positie) strafbaar te stellen. Verder willen zij het aanbieden van conversiehandelingen strafbaar stellen.

Begrip voor het doel

Het verrichten en aanbieden van conversiehandelingen belemmert de acceptatie van verschillende seksuele gerichtheden en genderidentiteiten. De Afdeling advisering heeft begrip voor de wens van de initiatiefnemers om deze acceptatie te willen bevorderen en minderjarigen en kwetsbare volwassenen te beschermen tegen schadelijke gevolgen van conversiehandelingen. Van strafbaarstelling kan een signaal uitgaan dat dit soort handelingen ongewenst zijn. Toch zet de Afdeling advisering vraagtekens bij de keuze van initiatiefnemers om het Wetboek van Strafrecht aan te vullen met een nieuwe strafbaarstelling.

Beoordelingskader

De Afdeling advisering onderwerpt als wetgevingsadviseur elke voorstel aan een vast beoordelingskader. Daarbij kijkt de Afdeling advisering welke vragen bij deze wet belangrijk zijn. In dit geval is gekeken of het voorstel om conversiehandelingen strafbaar te stellen in overeenstemming is met de grondrechten (de constitutionele en juridische analyse) en of het voorstel iets toevoegt aan wat nu al met het strafrecht bereikt kan worden (de beleidsanalyse). Daarnaast kijkt zij of een nieuwe strafbaarstelling door politie en justitie te handhaven is en of andere middelen meer geschikt zijn om de gestelde doelen te bereiken (uitvoeringsanalyse).

Wat er al kan

De initiatiefnemers stellen voor dat alleen de zwaardere vormen van conversiehandelingen strafbaar worden gesteld. Dit roept de vraag op of de verdachte in dat geval niet al strafbaar is op grond van al bestaande strafbepalingen, zoals mishandeling of dwang. De initiatiefnemers geven geen voorbeelden van conversiehandelingen die nu nog niet strafbaar zijn, maar die in hun ogen wel strafbaar zouden moeten zijn. Het is daarom onduidelijk wat de meerwaarde is van de voorgestelde strafbepaling ten opzichte van bestaande strafbepalingen.

Handhaving is moeilijk

De initiatiefnemers stellen terecht dat de handhaving in de praktijk moeilijk zal zijn. Strafbare conversiehandelingen zullen vaak lastig te bewijzen zijn. Daarnaast krijgen politie en justitie geen extra geld voor de handhaving. Dat van een strafbaarstelling een bepaald signaal uitgaat naar de samenleving, is op zichzelf onvoldoende reden om een strafbaarstelling in te voeren. Het vertrouwen van burgers in het strafrecht wordt geschaad als strafbaarstellingen in de praktijk niet gehandhaafd (kunnen) worden.

Andere maatregelen

Om daadwerkelijk een einde te maken aan conversiehandelingen, zal volgens onderzoek een cultuurverandering moeten plaatsvinden in gemeenschappen waar conversiehandelingen voorkomen. De regering spant zich hier op diverse manieren voor in. Strafbaarstelling zou – mogelijk averechtse – neveneffecten op de maatregelen van de regering kunnen hebben. De Afdeling advisering vindt dat de initiatiefnemers beter moeten uitleggen hoe de strafbaarstelling zich verhoudt tot deze maatregelen.

Het aanbieden van conversiehandelingen

De Afdeling advisering maakt ook nog een specifieke opmerking over de strafbaarstelling van het aanbieden van conversiehandelingen. De initiatiefnemers willen dit in alle gevallen strafbaar stellen, ook als het om conversiehandelingen gaat die ook onder dit wetsvoorstel niet verboden zullen zijn. Een dergelijk totaalverbod is in strijd met grondrechten van betrokkenen. De Afdeling adviseert daarom om hiervan af te zien.

Slotsom

De Afdeling advisering komt tot de slotsom dat de initiatiefnemers eerst duidelijk moeten maken waarom de voorgestelde strafbaarstelling een duidelijke meerwaarde heeft naast het signaal dat hiervan uitgaat. Als dat niet mogelijk is, adviseert zij dat het initiatiefvoorstel niet verder door het parlement wordt behandeld. Als de initiatiefnemers de behandeling van hun voorstel voortzetten, adviseert de Afdeling om het voorstel aan te passen en meer uitleg in de toelichting op te nemen.


Tekst Raad van State

Lees hier de volledige tekst van het advies van de Afdeling advisering van de Raad van State.