Samenvatting advies over aanvullende maatregelen tegen georganiseerde criminaliteit tijdens detentie

Achtergrond en inhoud van het wetsvoorstel

De afgelopen jaren is gebleken dat sommige gedetineerden met banden met de georganiseerde misdaad hun criminele activiteiten vanuit detentie voortzetten. De mogelijkheden die gedetineerden hebben om te communiceren met de buitenwereld spelen daarbij een cruciale rol. Met het wetsvoorstel wil de regering daarom het toezicht versterken op deze gedetineerden, die een grote bedreiging kunnen vormen voor de openbare orde, veiligheid en democratische rechtsstaat. De voorgestelde maatregelen zullen gelden voor de extra beveiligde inrichting (EBI) en voor gedetineerden die op de afdeling intensief toezicht (AIT) verblijven. Het voorstel geeft de minister voor Rechtsbescherming de bevoegdheid om te bevelen dat het contact tussen een gedetineerde en de buitenwereld voor langere tijd wordt beperkt. Zo kan het contact in de vorm van brieven, bezoek, telefoongesprekken of het contact met de media bijvoorbeeld aan banden worden gelegd. Dit kan leiden tot een vergaande mate van isolatie van een gedetineerde. Ook maakt het wetsvoorstel het mogelijk om visueel toezicht te houden op het contact tussen een gedetineerde en zijn advocaat. Het aantal advocaten dat toegang krijgt tot de gedetineerde, wordt bovendien beperkt tot maximaal twee.

Uitzonderlijke maatregelen voor uitzonderlijke gedetineerden

De Afdeling advisering erkent dat de samenleving moet worden beschermd tegen de georganiseerde misdaad. Een kleine, maar uitzonderlijke categorie gedetineerden vraagt om uitzonderlijke maatregelen. Tegelijkertijd constateert de Afdeling advisering dat het wetsvoorstel de minister zeer ingrijpende mogelijkheden geeft om de rechten van gedetineerden in te perken. Zij benadrukt daarom dat beperkingen van rechten door de overheid zorgvuldig moeten worden afgewogen, óók wanneer dat gebeurt met het oog op het beschermen van de openbare orde, veiligheid en democratische rechtsstaat.

Reikwijdte van het wetsvoorstel

Tegen die achtergrond maakt de Afdeling advisering opmerkingen over de reikwijdte van het wetsvoorstel. Zij adviseert de reikwijdte van het voorstel te beperken tot de EBI, in ieder geval zolang de criteria voor de plaatsing van gedetineerden op de AIT nog onbekend zijn. Daarmee is namelijk onduidelijk welk type gedetineerden op de AIT zal verblijven en welke risico’s van hen uitgaan.

Aandacht voor fundamentele rechten

Ook vraagt de Afdeling advisering aandacht voor de toetsing aan fundamentele rechten. Zij vindt de toelichting bij het wetsvoorstel op dit punt onvolledig. Bij de bevelsbevoegdheid van de minister adviseert zij de regering te waarborgen dat per individueel geval wordt bekeken of de beperkende maatregelen proportioneel zijn.

Daarnaast moet ook aan een aantal vormvereisten worden voldaan, bijvoorbeeld dat het bevel van de minister schriftelijk en per maatregel gemotiveerd moet zijn, als waarborg tegen misbruik van de bevoegdheid.

Voor het toezicht op het contact tussen een gedetineerde en zijn advocaat geldt dat deze maatregelen standaard van toepassing zullen zijn op álle contacten met advocaten in de EBI en de AIT. Er wordt dus niet per individueel geval bekeken of er aanwijzingen zijn dat er misbruik van dat contact wordt gemaakt. De Afdeling advisering vraagt zich in het advies af of dat noodzakelijk en proportioneel is.

Slotsom

Hoewel de Afdeling advisering begrip heeft voor het doel van het wetsvoorstel, besteedt de regering in het wetsvoorstel en de toelichting daarbij nog onvoldoende aandacht aan de rechten van gedetineerden. Daarnaast roepen het wetsvoorstel en de toelichting ook op enkele andere punten vragen op. Daarom adviseert de Afdeling advisering om het voorstel niet bij de Tweede Kamer in te dienen, tenzij het voorstel en de toelichting zijn aangepast.