De conclusie in 10 vragen

1. Wat is een conclusie?

Een conclusie is een juridisch advies aan een van de hoogste rechtscolleges. Zo’n advies is een hoogwaardige, gemotiveerde juridische beschouwing van een onafhankelijk jurist in een zaak waarin de rechter uitspraak moet doen.

2. Wie schrijft een conclusie?

Dat doet een advocaat-generaal, kortweg A-G genoemd. Een conclusie wordt formeel niet ‘geschreven’, maar ‘genomen’. Dat is juridisch jargon. Bij de Hoge Raad worden conclusies genomen door de procureur-generaal en de advocaten-generaal van het parket bij de Hoge Raad. Dat gebeurt sinds jaar en dag in zaken over straf-, civiel en belastingrecht. Voor de andere drie hoogste bestuursrechtcolleges, de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State, de Centrale Raad van Beroep en het College van Beroep voor het bedrijfsleven, bestaat de mogelijkheid een conclusie te nemen sinds 1 januari 2013. De wettelijke basis van de conclusie staat in artikel 8:12a van de Algemene wet bestuursrecht.

3. Hoeveel A-G’s zijn er voor bestuursrechtelijke zaken?

Het aantal A-G’s is nog beperkt. In de afgelopen jaren waren dat er bij de Afdeling bestuursrechtspraak vijf: Leen Keus, Rob Widdershoven, Peter Wattel, Gerbrant Snijders en Tonny Nijmeijer. Zij hebben een hoofdfunctie als hoogleraar of advocaat-generaal bij het parket van de Hoge Raad. Nijmeijer is een zogenoemde ‘materie-A-G’ en neemt alleen conclusies voor de Afdeling bestuursrechtspraak op het gebied van het omgevingsrecht. Ook aan de Centrale Raad van Beroep is een ‘materie-A-G’ verbonden, Ruth de Bock. Zij is in het dagelijks leven A-G bij het parket bij de Hoge Raad, net als Wattel en Snijders. Widdershoven, Wattel en Snijders nemen conclusies voor alle hoogste bestuursrechtelijke colleges.

4. Wie vraagt een staatsraad advocaat-generaal om een conclusie te nemen?

De voorzitter van de Afdeling bestuursrechtspraak heeft de wettelijke bevoegdheid een staatsraad advocaat-generaal om een conclusie te vragen. De president van de Centrale Raad van Beroep en de president van het College van Beroep van het bedrijfsleven kunnen een conclusie vragen aan een raadsheer-A-G. Dit is anders dan bij de Hoge Raad. Daar bepaalt de A-G zelf of en in welke zaken een conclusie wordt genomen. In civiele zaken wordt in alle zaken een conclusie genomen.

5. Waarom vraag je om een conclusie?

Tijdens de behandeling van een (hoger)beroepszaak kan een ingewikkelde juridische vraag opkomen die de rechter moet beantwoorden. Soms heeft de rechter behoefte aan meer of andere informatie dan de rechter van de procespartijen krijgt. Die behoefte kan ook bestaan als het antwoord op de juridische vraag het belang van de concrete zaak overstijgt. Ook voor de rechtsontwikkeling en de rechtseenheid binnen het bestuursrecht is het belangrijk dat er conclusies worden genomen met fundamentele beschouwingen over juridische begrippen, beginselen en leerstukken. Ook kan de advocaat-generaal de juridische vraag in een breder kader plaatsen, door voor de oplossing te kijken naar het straf- of civiel recht en zo nodig naar Europees en internationaal recht.

6. Hoeveel tijd krijgt een A-G voor het nemen van een conclusie?

De wet schrijft voor dat de A-G zes weken de tijd heeft om de conclusie te schrijven. Het maakt daarbij geen verschil of het verzoek om een conclusie wordt gedaan tijdens het zogenoemde vooronderzoek of nadat de zaak op zitting is geweest. Een enkele keer vraagt de A-G om enkele weken extra. De partijen die bij de zaak zijn betrokken, krijgen de mogelijkheid om op de inhoud van de conclusie te reageren. Daarvoor geeft de wet hun een termijn van twee weken.

7. Hoeveel conclusies heeft de Afdeling bestuursrechtspraak gevraagd?

Sinds 2013 heeft de Afdeling bestuursrechtspraak 25 conclusies gevraagd aan een staatsraad advocaat-generaal.

8. Waarover gaan de conclusies?

Over een scala aan onderwerpen. Diverse conclusies gaan over kinderopvangtoeslagen. Er zijn conclusie genomen over de maximaal redelijke duur van een procedure, over het evenredigheidsbeginsel en het vertrouwensbeginsel, over de gedoogbeslissing, de bestuurlijke waarschuwing, bewijsvergaring in boetezaken, de invordering van dwangsommen, schaarse vergunningen, de sluiting van coffeeshops en – binnen het vreemdelingenrecht – wat onder een ‘veilig land’ kan worden verstaan.

9. Moeten rechters de conclusie van een advocaat-generaal altijd volgen?

Nee. De conclusie van een A-G is een advies aan de rechter. De rechter is daar niet aan gebonden. De hoogste bestuursrechtcolleges volgen de conclusies meestal wel, soms voor een deel.

10. Zijn conclusies openbaar?

Jazeker. Alle conclusies staan met volledige tekst op de website van de Raad van State en op www.rechtspraak.nl.