Raad van State in het kort
Wat doet de Raad van State?
De Raad van State is onafhankelijk adviseur van regering en parlement over wetgeving en bestuur en hoogste algemene bestuursrechter van Nederland. De Afdeling advisering houdt ook onafhankelijk toezicht over de Europese begrotingsregels. Verder toetst de Afdeling advisering het klimaatbeleid van de regering op basis van de Klimaatwet die vanaf september 2019 geldt.
De taken en werkwijze van de Raad van State zijn vastgelegd in de Grondwet en in de Wet op de Raad van State. De Raad van State heeft twee Afdelingen: de Afdeling advisering en de Afdeling bestuursrechtspraak.
Waar staat de Raad van State voor?
De Raad van State draagt als adviseur voor wetgever en bestuur en als hoogste algemene bestuursrechter bij aan het behoud en de versterking van de democratische rechtsstaat. Daarbinnen staat de Raad van State voor eenheid, legitimiteit en kwaliteit van het openbaar bestuur en voor rechtsbescherming van de burger.
Samenstelling Raad van State
Koning Willem-Alexander is Voorzitter van de Raad van State. De dagelijkse leiding ligt bij de vice-president, op dit moment is dat mr. Thom de Graaf. Naast de vice-president bestaat de Raad van State uit maximaal tien leden. In de Afdelingen advisering en bestuursrechtspraak van de Raad van State werken naast leden ook staatsraden en staatsraden in buitengewone dienst. De Raad van State telt op dit moment ruim 60 staatsraden. Het aantal leden en staatsraden dat in de beide Afdelingen tegelijkertijd werkzaam is, is in de wet beperkt tot maximaal tien. Koningin Máxima is geen lid, maar heeft zitting in de Raad van State en in de Afdeling advisering. Prinses Amalia heeft vanaf 7 december 2021 toen zij 18 jaar werd, 'van rechtswege' zitting in de Raad van State en in de Afdeling advisering. Dat is geregeld in de Grondwet. Leden van het Koninklijk Huis die zitting hebben in de Raad van State mogen aan de beraadslagingen in de Raad en in de Afdeling advisering deelnemen, maar hebben geen stemrecht.
Afdeling advisering van de Raad van State
De regering is volgens de wet verplicht om aan de Afdeling advisering advies te vragen over:
- Wetsvoorstellen die de regering naar de Staten-Generaal stuurt;
- Algemene maatregelen van bestuur;
- Goedkeuringswetten voor internationale verdragen.
Maar de Afdeling advisering adviseert ook over:
- De Miljoenennota en onteigeningsbesluiten*;
- Initiatiefwetsvoorstellen van één of meer leden van de Tweede Kamer.
Verder kan de Afdeling advisering op verzoek van de regering, de Eerste en Tweede Kamer zogenoemde voorlichting geven over algemene zaken die betrekking hebben op wetgeving en bestuur. Ten slotte kan de Afdeling advisering ook ongevraagd advies geven aan regering en parlement, dus zonder dat er een concreet wetsvoorstel voorligt.
De Afdeling advisering is verdeeld in vier secties, die ieder de (wets)voorstellen van drie ministeries behandelen en voorbereiden. Elke woensdag komen alle leden van de Afdeling advisering bij elkaar om te vergaderen over de wetgevingsadviezen.
Raad van State van het Koninkrijk
Op basis van het Statuut voor het Koninkrijk treedt de Afdeling advisering van de Raad van State ook op als Afdeling advisering van de Raad van State van het Koninkrijk. Aruba, Curaçao en Sint Maarten hebben elk een staatsraad aangewezen die bij koninkrijkszaken deelneemt aan de adviserende taak van de Raad.
De zaken bij de Raad van State van het Koninkrijk gaan dus over wetgeving en regels die alle landen binnen het Koninkrijk raken. Denk hierbij aan rijkswetten, algemene maatregelen van rijksbestuur en rijksverdragen.
Begrotingstoezicht
De Afdeling advisering van de Raad van State houdt ook onafhankelijk toezicht op de naleving van begrotingsregels die in Europa zijn afgesproken. De Afdeling advisering toetst of de ontwerpbegroting voldoet aan de Europese begrotingsafspraken. Deze toetsende rol moet niet worden verward met het traditionele advies over de Miljoenennota dat de Raad van State al meer dan honderd jaar uitbrengt.
Toetsing Klimaatwet
Op 1 september 2019 heeft de Afdeling advisering van de Raad van State er nog een taak bijgekregen. Op dat moment trad de Klimaatwet in werking. Daarin is bepaald dat de Afdeling advisering toetst of de regering met het Klimaatplan, de Klimaatnota en de Voortgangsrapportage kan voldoen aan de klimaatdoelstellingen die de Klimaatwet stelt.
Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State
De Afdeling bestuursrechtspraak is de hoogste, algemene bestuursrechter in Nederland. Dat betekent dat zij het hoogste rechterlijke college is dat een uitspraak kan doen over een geschil tussen burger en de overheid. Als overheden onderling een geschil hebben (bijvoorbeeld een gemeente en een provincie), doet de Afdeling bestuursrechtspraak hierover ook een uitspraak.
Een burger die het niet eens is met een beslissing van een gemeente, een provincie, een waterschap of de centrale overheid kan in beroep gaan bij de Afdeling bestuursrechtspraak. Het gaat dan bijvoorbeeld om geschillen op het gebied van het milieu of de ruimtelijke ordening.
In een geschil over andere beslissingen en maatregelen (zoals omgevingsvergunningen, subsidies, onderwijsbesluiten, vreemdelingenzaken) moet een burger eerst in beroep bij rechtbank. Na een uitspraak van de rechtbank kunnen de burger en het overheidsorgaan nog in hoger beroep bij de Afdeling bestuursrechtspraak.
Europese Vereniging Raden van State
De Nederlandse Raad van State is lid van de Vereniging van Raden van State en de hoogste bestuursrechtelijke rechtscolleges van de landen van de Europese Unie. Deze vereniging heeft een eigen website. Hierop staat informatie over haar activiteiten en zijn documentatiesystemen opgenomen.
(*) Bij onteigeningsbesluiten toetst de Afdeling advisering onder meer de volgende elementen: de grondslag van de onteigening, het verzoek, stukken in het onteigeningsdossier, formele punten (belanghebbendheid, publicatievereisten), inhoudelijke punten (publiek belang, urgentie, noodzaak), de zienswijzen van belanghebbenden en of en hoe er minnelijk overleg is geweest.